De schaamte van een bijstaander - het verhaal van Hein (English below!)
Carin van der Hor, Register Vertrouwenspersoon
Uiteraard zijn alle voorbeelden ontdaan van specifieke kenmerken of andere identificeerbare informatie. Alle namen zijn gefingeerd.
All examples have been stripped of specific characteristics or other identifiable information. All names are fictitious.
Hein kwam bij mij langs, duidelijk nerveus en zichtbaar ongemakkelijk. Hij had al een tijdje met dit gevoel rondgelopen, maar de recente maatschappelijke discussie over grensoverschrijdend gedrag had het naar de oppervlakte gebracht.
Nu voelde hij zich gedwongen om erover te praten. Hij vertelde me dat hij zich realiseerde dat hij een bijstaander was geweest toen zijn leidinggevende grensoverschrijdend gedrag vertoonde tegenover een collega. Hij was daar toen bij, maar had niets gedaan.
"Ik schaam me," zei Hein. "Op dat moment voelde het niet goed, maar ik heb toch gezwegen. En nu, met alles wat je hoort en leest, kan ik er niet meer omheen. Ik heb mijn ex-collega laten vallen." Het was duidelijk dat Hein worstelde met zijn geweten. Hij vertelde dat zijn leidinggevende regelmatig harde opmerkingen maakte tegen een vrouwelijke collega, Marieke. Het begon met onschuldig ogende plagerijen, maar langzaam werd het venijniger. Hein herkende dat de grens steeds meer werd opgerekt, maar hij hield zijn mond. Misschien omdat hij bang was voor de reactie van zijn leidinggevende, misschien omdat hij dacht dat het niet zijn zaak was. "Maar nu denk ik: wat als ik iets had gezegd? Misschien had het dan niet zo ver hoeven komen."
Hein vertelde dat Marieke uiteindelijk het bedrijf had verlaten. Er werd in de wandelgangen gefluisterd dat ze zich ziek had gemeld vanwege stress en burn-out klachten. Hein was blijven werken onder dezelfde leidinggevende, maar de gebeurtenissen bleven hem achtervolgen. Nu, jaren later, voelde hij zich medeplichtig. Hij had gezien wat er gebeurde, hij wist dat het niet goed was, en toch had hij niets gedaan.
"Wat had ik moeten doen?" vroeg Hein. "En wat kan ik nu nog doen? Het is te laat, toch? Ze werkt hier niet eens meer."
Hein wilde weten of hij alsnog iets kon doen om zijn schuldgevoel te verlichten en om recht te doen aan wat er was gebeurd. Hij vroeg zich af of hij contact met Marieke moest opnemen, maar was bang dat hij daarmee oude wonden zou openrijten.
We spraken over wat het betekent om bijstaander te zijn in situaties van grensoverschrijdend gedrag. Het is een moeilijke positie, vooral als de leidinggevende de dader is. Hein had te maken gehad met een machtsdynamiek die hem in een lastige situatie plaatste. Maar dat betekent niet dat hij geen verantwoordelijkheid had. We bespraken hoe hij, ook al was hij geen directe deelnemer, toch een rol speelde door niets te doen.
Wat kon Hein nu nog doen? Ik begreep zijn schuldgevoel, maar het was ook een kans om te leren.
Het was niet eenvoudig om met Marieke in contact te treden, en dat zou hij alleen moeten doen als hij zeker wist dat hij haar daarmee niet verder zou schaden.
Het belangrijkste was om het gesprek aan te gaan op een manier die haar ruimte gaf om al dan niet te reageren. Hein besloot haar een bericht te sturen, waarin hij zijn excuses aanbood voor zijn stilzwijgen destijds, en aangaf dat hij hoopte dat ze bereid was om in haar eigen tempo en op haar eigen manier te reageren. Maar hij zette er ook bij: ‘Het is natuurlijk ook prima als je helemaal niet reageert!’.
Daarnaast besloot Hein ook een gesprek aan te gaan met zijn huidige leidinggevende, die inmiddels een vervanger was van de vorige leidinggevende. Hij wilde niet dat dezelfde situatie opnieuw zou kunnen ontstaan, en vond dat er meer bewustzijn moest komen over grensoverschrijdend gedrag en de rol van bijstaanders.
drie tips voor bijstaanders in situaties van grensoverschrijdend gedrag
erken je verantwoordelijkheid: als bijstaander speel je een belangrijke rol in het wel of niet laten voortduren van grensoverschrijdend gedrag. Zelfs als je niet direct betrokken bent, kan je aanwezigheid de situatie beïnvloeden. Stilte kan worden opgevat als goedkeuring, dus probeer op te staan voor degene die slachtoffer is., bijv. door even om een pauze of time out
zoek steun of raad: als je niet zeker weet wat je moet doen, zoek dan hulp. Praat met een vertrouwenspersoon of een andere collega die je vertrouwt. Het is vaak makkelijker om samen een plan te maken of om gezamenlijk op te treden.
neem actie, hoe klein ook: dit hoeft niet altijd een directe confrontatie te zijn. Soms kan het helpen om een gesprek aan te gaan met het slachtoffer, om te laten zien dat ze niet alleen zijn. Als directe actie niet mogelijk is, overweeg dan om het incident te melden bij een leidinggevende, HR of de vertrouwenspersoon.
Door proactief te handelen, kan je als bijstaander een groot verschil maken. Grensoverschrijdend gedrag stopt vaak niet vanzelf, maar door het te signaleren en erover te praten, kunnen we bijdragen aan een veiligere werkplek voor iedereen.
——————-
Hein came to me, clearly nervous and visibly uncomfortable. He had been walking around with this feeling for some time, but the recent social discussion about transgressive behavior had brought it to the surface.
Now he felt compelled to talk about it. He told me that he realized he had been an bystander when his supervisor displayed transgressive behavior toward a colleague. He was there at the time but had done nothing.
“I feel ashamed,” Hein said. “At the time it didn't feel right, but I kept quiet anyway. And now, with everything one hears and reads about social safety, I can't ignore it anymore. I failed my ex-colleague.” It was clear that Hein was struggling with his conscience. He explained that his supervisor regularly made harsh comments against a female colleague, Marieke. It began with innocent-sounding teasing, but slowly it became more vicious. Hein recognized that this boundary was being stretched more and more, but he still kept quiet. Maybe because he was afraid of his supervisor's reaction, maybe because he thought it was none of his business. “But now I think: what if I had said something? Maybe then it wouldn't have gone this far.”
Hein explained that Marieke had eventually left. There were rumours that she had called in sick because of stress and burnout symptoms. Hein had continued to work under the same supervisor, but the events continued to haunt him. Now, years later, he felt complicit. He had seen what was happening, he knew it wasn't right, and yet he had done nothing.
“What should I have done?” asked Hein. “And what can I do now? It's too late, right? She doesn't even work here anymore.”
Hein wanted to know if there was anything he could still do to alleviate his guilt and do justice to what had happened. He wondered if he should contact Marieke, but was afraid that doing so would open old wounds.
We talked about what it means to be an bystander in situations of transgressive behavior. It's a difficult position, especially when the supervisor is the perpetrator. Hein had been dealing with power dynamics that put him in an awkward situation. But that didn't mean he had no responsibility. We discussed how even though he was not a direct participant, he still played a role by doing nothing and keeping quiet.
What could Hein do now? I understood his guilty feelings, but we reframed it as an opportunity to learn.
It would not be easy for him to engage with Marieke, and he should only do so if he was sure he would not harm her further.
The important thing was to start the conversation in a way that gave her space to respond or not. Hein decided to send her a message, apologizing for his silence at the time, and indicating that he hoped she would be willing to respond at her own pace and in her own way. But he also added, “Of course, it's also fine if you don't respond at all!
In addition, Hein also decided to have a conversation with his current supervisor, who had replaced the previous supervisor. He did not want the same situation to happen again, and felt that there needed to be more awareness about transgressive behavior and the role of bystanders.
three tips for bystanders in situations of transgressive behavior
recognize your responsibility: as an bystander, you play an important role in whether or not cross-border behavior continues. Even if you are not directly involved, your presence can influence the situation. Silence can be taken as approval, so try to stand up for the victim, e.g. by asking for a break or time out
seek support or advice: if you are not sure what to do, seek help. Talk to a confidential advisor or to a colleague you trust. It is often easier to make a plan together or act together.
Take action, no matter how small: this does not always have to be a direct confrontation. Sometimes it can help to have a quiet conversation with the victim, to show that they are not alone. If direct action is not possible, consider reporting the incident to a supervisor, HR or the confidential advisor.
By acting proactively, you can make a big difference as a bystander. Transgressive behavior often does not stop by itself, but by identifying it and talking about it, we can help create a safer workplace for everyone.