Gaslighting op de werkvloer (English below!)

Carin van der Hor, Register Vertrouwenspersoon

Uiteraard zijn alle voorbeelden ontdaan van specifieke kenmerken of andere identificeerbare informatie. Alle namen zijn gefingeerd.

All examples have been stripped of specific characteristics or other identifiable information. All names are fictitious.

Voorbeeld uit de praktijk van een register vertrouwenspersoon: gaslighting op de werkvloer

Gaslighting is een subtiele, maar zeer schadelijke vorm van manipulatie waarbij de dader iemand systematisch laat twijfelen aan zijn of haar eigen waarneming, herinneringen of mentale gezondheid. Deze vorm van emotionele mishandeling komt helaas niet alleen voor in persoonlijke relaties, maar kan ook op de werkvloer plaatsvinden. De gevolgen kunnen verwoestend zijn, omdat het het zelfvertrouwen van het slachtoffer ernstig aantast en kan leiden tot stress, burn-out of zelfs depressie. In mijn praktijk als register vertrouwenspersoon heb ik meegemaakt hoe gaslighting zich op de werkvloer kan uiten en hoe ik medewerkers kan helpen om met deze situatie om te gaan.

Een voorbeeld dat me altijd bij zal blijven, is het verhaal van Soraya. Ze werkte al jaren bij een groot internationaal bedrijf toen ze bij mij kwam met de vraag of ze gek aan het worden was. Ze beschreef een situatie waarin haar leidinggevende haar steeds vaker kleineerde, maar op zo'n subtiele manier dat het moeilijk was om de vinger op de zere plek te leggen. Wat begon met kleine opmerkingen over haar werk ("heb je dat nou echt zo gedaan?") ontwikkelde zich langzaam tot een patroon van twijfel zaaien over haar competentie en haar geheugen.

Soraya vertelde hoe haar leidinggevende haar vaak tijdens vergaderingen op de vingers tikte voor fouten die ze naar eigen zeggen niet had gemaakt. Als ze probeerde te verdedigen dat ze die fout helemaal niet had begaan, kreeg ze te horen dat ze het waarschijnlijk gewoon niet goed herinnerde. "Je bent vast overwerkt, misschien moet je wat meer rust nemen," kreeg ze dan te horen. Dit begon steeds vaker voor te komen. Verslagen die ze had ingeleverd, zouden volgens haar leidinggevende plotseling niet meer kloppen. Maar als ze het teruglas, zag ze niets mis. Toch bleef ze twijfelen aan zichzelf, vooral omdat haar leidinggevende het altijd zo overtuigend wist te brengen.

De situatie escaleerde toen Soraya een formele waarschuwing kreeg voor een project dat volgens haar collega’s en haar eigen aantekeningen juist goed was afgerond. Toen ze haar leidinggevende hiermee confronteerde, ontkende hij dat hij ooit had gezegd dat het goed was gegaan. "Ik heb je altijd al gewaarschuwd dat je beter moest opletten," zei hij. Op dat moment begon Soraya te twijfelen aan haar eigen geheugen en waarnemingen. Ze voelde zich steeds meer onzeker en overweldigd door angst om fouten te maken. Toen ze mij als vertrouwenspersoon inschakelde, was ze diep verward en twijfelde ze of ze überhaupt nog wel geschikt was voor haar baan.

Als vertrouwenspersoon heb ik Soraya allereerst geholpen om te begrijpen wat er met haar gebeurde.

We bespraken het fenomeen gaslighting en hoe haar leidinggevende systematisch haar realiteit verdraaide om haar het gevoel te geven dat ze onbetrouwbaar en incompetent was. Dit inzicht alleen al gaf haar enigszins rust. Ze begon in te zien dat het probleem niet bij haar lag, maar bij het manipulatieve gedrag van haar leidinggevende.

We bespraken vervolgens hoe ze zich kon beschermen tegen dit soort gedrag. Een van de belangrijkste stappen die ze kon nemen, was het bijhouden van gedetailleerde aantekeningen.

Elke keer als ze een opdracht kreeg of feedback ontving, schreef ze het nauwkeurig op en bevestigde ze dit schriftelijk aan haar leidinggevende per e-mail. Dit gaf haar niet alleen een duidelijk overzicht van wat er was besproken, maar zorgde er ook voor dat er een papieren spoor ontstond dat moeilijk te ontkennen was. Hierdoor kon Soraya sterker in haar schoenen staan als haar leidinggevende probeerde haar werk of haar herinneringen in twijfel te trekken.

Daarnaast hebben we besproken hoe belangrijk het was om grenzen te stellen.

Soraya leerde om haar eigen gevoelens en ervaringen serieus te nemen en niet langer te accepteren dat haar waarnemingen keer op keer werden ondermijnd. Ze oefende met het benoemen van het gedrag dat haar leidinggevende vertoonde, op een duidelijke maar respectvolle manier. Ze gaf bijvoorbeeld aan: "Ik merk dat je zegt dat ik deze fout al eerder heb gemaakt, maar mijn notities tonen aan dat dit niet het geval is." Dit gaf haar de controle over haar eigen verhaal terug.

Een derde stap was om hulp te zoeken bij HR. Soraya had het gevoel dat ze in een isolement werd gedreven, en het was belangrijk dat ze de situatie officieel meldde binnen de organisatie.

HR was in eerste instantie terughoudend, omdat het moeilijk was om bewijs te verzamelen van iets dat zo subtiel en manipulatief is als gaslighting. Toch kon haar gedetailleerde documentatie helpen om de situatie aan het licht te brengen.

In de loop van de tijd wist Soraya zich staande te houden en werd haar situatie serieus genomen door het management. Haar leidinggevende werd aangesproken op zijn gedrag en uiteindelijk verplaatst naar een andere afdeling.

Echter, de situatie nam een onverwachte wending toen op zijn nieuwe werkplek hetzelfde patroon van manipulatief gedrag begon op te duiken. Dit werd pijnlijk duidelijk toen twee medewerkers expliciet benoemden dat gaslighting door deze leidinggevende de reden was voor hun vertrek tijdens hun exitgesprekken. Dit onderstreepte hoe diep geworteld en destructief dit gedrag was.

Voor Soraya begon het na de overplaatsing weer beter te gaan. Ze begon weer vertrouwen in zichzelf en haar werk te krijgen, al was het een lang en moeilijk proces. Toch was het duidelijk dat gaslighting op de werkvloer een blijvende impact kan hebben, zowel op het individu als op de bredere organisatiecultuur.

drie tips voor medewerkers die gaslighting ervaren op de werkvloer

1. documenteer alles: houd gedetailleerde notities bij van gesprekken, opdrachten en feedback. Dit helpt om objectief bewijs te verzamelen en jezelf te beschermen tegen verdraaiing van feiten.

2. neem je eigen waarnemingen serieus: vertrouw op je eigen gevoel en herinneringen.

3. zoek steun: praat met een vertrouwenspersoon of HR als je merkt dat je het slachtoffer bent van gaslighting. Het is belangrijk dat je deze manipulatieve dynamiek niet alleen hoeft te doorstaan en dat je hulp krijgt om het probleem aan te pakken.

A case study from the practice of a registered confidential advisor: gaslighting in the workplace

Gaslighting is a subtle but highly damaging form of manipulation where the perpetrator systematically causes someone to doubt their own perceptions, memories, or mental health. This form of emotional abuse, unfortunately, does not only occur in personal relationships but can also happen in the workplace. The consequences can be devastating, as it severely undermines the victim's self-confidence and can lead to stress, burnout, or even depression. In my practice as a registered confidential advisor, I have encountered how gaslighting can manifest in the workplace and how I can help employees cope with this situation.

One case that has always stayed with me is the story of Soraya. She had been working for years at a large international company when she came to me asking if she was losing her mind. She described a situation where her manager had increasingly belittled her, but in such a subtle way that it was difficult to pinpoint exactly what was wrong. What started with small remarks about her work ("did you really do it that way?") gradually developed into a pattern of sowing doubt about her competence and memory.

Soraya told me how her manager often reprimanded her during meetings for mistakes she said she hadn’t made. When she tried to defend herself, saying she hadn’t made that error, she was told she probably just didn’t remember it correctly. "You’re probably overworked, maybe you should take more rest," he would say. This began happening more frequently. Reports she had submitted were said to be incorrect according to her manager, but when she reread them, she saw nothing wrong. Yet, she continued to doubt herself, especially because her manager always conveyed his concerns so convincingly.

The situation escalated when Soraya received a formal warning for a project that, according to her colleagues and her own notes, had been completed successfully. When she confronted her manager about it, he denied ever saying the project had gone well. "I’ve always warned you to be more attentive," he claimed. At that moment, Soraya began doubting her own memory and perceptions. She felt increasingly insecure and overwhelmed by the fear of making mistakes. By the time she reached out to me as a confidential advisor, she was deeply confused and unsure whether she was even still suited for her job.

As her confidential advisor, the first step was helping Soraya understand what was happening to her. We discussed the phenomenon of gaslighting and how her manager was systematically distorting her reality to make her feel unreliable and incompetent. This understanding alone brought her some relief. She began to see that the problem didn’t lie with her but with her manager’s manipulative behavior.

Next, we discussed how she could protect herself from this behavior. One of the most important steps Soraya could take was to keep detailed notes. Every time she received an assignment or feedback, she wrote it down carefully and confirmed it with her manager via email. This gave her not only a clear overview of what had been discussed but also created a paper trail that was hard to dispute. This documentation helped Soraya feel more confident when her manager attempted to question her work or memory.

In addition, we discussed the importance of setting boundaries. Soraya learned to take her own feelings and experiences seriously and to stop accepting that her perceptions were constantly being undermined. She practiced naming the behavior her manager exhibited in a clear but respectful way. For example, she would say, "I notice that you say I’ve made this mistake before, but my notes show that this isn’t the case." This allowed her to take back control of her own narrative.

A third step was seeking help from HR. Soraya felt she was being driven into isolation, and it was important that she officially reported the situation within the organization. HR was initially hesitant, as it was difficult to gather evidence for something as subtle and manipulative as gaslighting. However, Soraya’s detailed documentation helped bring the situation to light.

Over time, Soraya managed to stand her ground, and her situation was taken seriously by management. Her manager was addressed about his behavior and was eventually transferred to another department. However, the situation took an unexpected turn when, at his new workplace, the same manipulative behavior emerged. This became painfully clear when two employees explicitly stated in their exit interviews that gaslighting by this manager was the reason for their departure. This underscored how deeply rooted and destructive this behavior was.

For Soraya, things began to improve after her manager’s transfer. She slowly regained confidence in herself and her work, although it was a long and difficult process. Nonetheless, it was clear that gaslighting in the workplace can have a lasting impact, both on the individual and the broader organizational culture.

three tips for employees who experience gaslighting in the workplace

1. document everything: keep detailed notes of conversations, assignments, and feedback. This helps to collect objective evidence and protect yourself from the distortion of facts.

2. trust your own perceptions: trust your own feelings and memories. Gaslighting is designed to undermine your confidence, but your experiences are valid and shouldn’t be dismissed.

3. seek support: talk to a confidential advisor or HR if you realize you are a victim of gaslighting. It is important that you don’t have to face this manipulative dynamic alone and that you receive help in addressing the problem.